Nederland en de NAVO: hoe dichtbij is de oorlog?

Nederland en de NAVO: hoe dichtbij is de oorlog? 

In zijn eerste grote toespraak als secretaris-generaal van de NAVO schetste Mark Rutte een somber beeld van de huidige veiligheidssituatie. Met de toenemende dreigingen vanuit landen als Rusland en China is het bondgenootschap actueler dan ooit. Maar wat is de NAVO precies? Welke rol speelt Nederland hierin? En hoe reageert de NAVO als een oorlog daadwerkelijk uitbreekt?

Wat is de NAVO?

De NAVO, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, is een militair bondgenootschap. De NAVO is opgericht kort na de Tweede Wereldoorlog in 1949 om de vrede opnieuw te bewaren. Nederland was een van de oprichters die op 4 april 1949 dit Noord-Atlantische verdrag tekende. (1) De oprichting van de NAVO wordt vaak gezien als een reactie op de dreiging van de Sovjet-Unie, maar het bondgenootschap had een bredere doelstelling en diende drie belangrijke doelen: het afschrikken van Sovjet-expansionisme, het voorkomen van een heropleving van nationalistisch militarisme in Europa, en het bevorderen van de politieke integratie van Europa. (2) 

Momenteel telt de NAVO 32 lidstaten, die elk een permanente vertegenwoordiging hebben in de NAVO. De NAVO is een consensusorganisatie, wat betekent dat iedere beslissing de gezamenlijke wil van alle 32 lidstaten weerspiegelt. Besluiten worden genomen op basis van eenparigheid van stemmen, wat inhoudt dat een besluit pas definitief is wanneer alle lidstaten akkoord zijn gegaan én hun stem hebben uitgebracht. (3) De consensus besluitvorming is een fundamenteel principe van de NAVO en ook de enige basis voor de besluitvorming. (4)

De organisatie heeft als doel het waarborgen van de veiligheid en vrijheid van haar lidstaten. (5) Het is een politieke en militaire alliantie. (6) Politiek gezien bevordert de organisatie democratische waarden en biedt zij lidstaten de gelegenheid om samen te overleggen en te werken aan defensie vraagstukken, met als doel problemen op te lossen en conflicten te voorkomen. Op het gebied van militair optreden heeft de NAVO bepaalde bevoegdheden. De NAVO zet zich in voor een vreedzame oplossing van geschillen. Om dit te bereiken hebben zij de bevoegdheid om crisisbeheersingsoperaties uit te voeren. (7) Deze crisisbeheersing is de kerntaak van de NAVO en is gebaseerd op artikel 5 Verdrag van Washington. Dit artikel is de kern van het bondgenootschap: een aanval op één betekent een aanval op allen. De eerste keer dat er een beroep is gedaan op artikel 5 is na de Al-Qaeda aanslag van 11 september 2001. (8) Het verzoek tot dit artikel kwam niet van de Amerikanen zelf, maar het werd geïnitieerd door toenmalig secretaris-generaal van de NAVO. (9) De bondgenoten stemden allemaal in met het gebaar van solidariteit. Met die steun is er toen een militaire operatie begonnen om terrorsime in Afghanistan tegen te gaan. 

Rol van Nederland binnen de NAVO

Nederland is op verschillende manieren betrokken bij de NAVO. Zo draagt Nederland bij aan oefeningen, missies en militaire inzet. (10) De krijgsmachten van de NAVO moeten vaak oefenen voor het geval dat er een aanval komt. Zo staat één van de drie operationele hoofdkwartieren van de NAVO in Nederland. Het personeel dat hier werkt, is afkomstig uit alle lidstaten van de NAVO. (11) 

Daarnaast doet Nederland mee aan een aantal grote NAVO-oefeningen en missies. Een voorbeeld hiervan is de Trident Juncture in Noorwegen, waarbij wordt geoefend hoe de NAVO zou reageren als er een invasie komt. (12) Bovendien steunt Nederland de NAVO met militair materiaal zoals schepen, vliegtuigen en landmachteenheden. Ook op logistiek gebied is Nederland belangrijk voor de NAVO, vanwege de gunstige ligging wat betreft havens (Rotterdam) en vliegvelden (Schiphol, Eindhoven). (13)

Op het moment dat er daadwerkelijk een crisissituatie is, neemt de NAVO het commando op zich. Nederland levert in deze situatie bijvoorbeeld schepen aan de Standing NATO Maritime Groups. Dit zijn snel inzetbare maritieme eenheden en zij houden zich bezig met humanitaire hulpverlening en inlichtingenwerk. Daarnaast stellen zij zeegebieden veilig door mijnen op te sporen en te vernietigen. (14)

Gelet op de actualiteit speelt Nederland ook een rol in de ondersteuning van Oekraïne, ondanks dat Oekraïne geen lid is van de NAVO. Vanaf het begin van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland zet Nederland materiaal in als steun voor Oekraïne. Ook ‘kleine’ militaire goederen zoals gevechtshelmen, scherfvesten, metaaldetectoren en wapens en munitie worden aan Oekraïne geleverd. Nederland anticipeert bovendien op het gebied van wederopbouw. De meest recente bijdrage vanuit Nederland is 370.000 euro ter bescherming van het cultureel erfgoed in Oekraïne. Nederland doet dit, zodat de oostflank van het NAVO-verdragsgebied versterkt wordt tegen dreigingen vanuit Rusland. (16) Hiermee houdt de NAVO Oekraïne te vriend en kan Rusland Europa minder snel verder binnendringen. 

Samenwerking tussen de NAVO-lidstaten bij oorlog

Zoals eerder in dit artikel vermeld, is artikel 5 van het NAVO-verdrag de kern van de samenwerking tussen de lidstaten. Kort gezegd houdt het in dat alle lidstaten de aangevallen lidstaat op het moment van de aanval bijstaan. Hoe de landen dit doen en in welke mate, is niet vastgelegd. Dit wordt dus per situatie bekeken. Het kan gaan om militaire en/of politieke hulp. (17)

Wanneer een NAVO-lidstaat wordt aangevallen, beslist het land zelf hoe te reageren. Het kan kiezen voor een bilaterale oplossing, niets doen of artikel 5 van het Verdrag inroepen. In dat laatste geval komt de NAVO bijeen en bepalen de lidstaten of en hoe ze te hulp schieten: met militaire actie, of juist met een politieke actie. Andere NAVO-landen zijn dus niet automatisch militair betrokken; er zitten nog stappen tussen het beroep op artikel 5 en hun betrokkenheid. (18) 

Artikel 5 is in de geschiedenis slechts één keer ingeroepen, namelijk na de aanslagen op het World Trade Center in 2001. Gezien de dreiging van Rusland is het mogelijk dat in de toekomst opnieuw hier een beroep op gedaan zal worden. Oekraïne is dan geen NAVO-lid, maar omliggende landen zoals Polen, Estland en Letland wel. Als de oorlog dus verplaatst naar landen buiten Oekraïne, kan het aangevallen land een beroep doen op artikel 5. 

Voorzieningen voor de Nederlandse burger

Mark Rutte is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. (19) In zijn eerste grote mondiale toespraak doet hij forse uitlatingen. Er moet nog meer geld naar defensie en dus is er meer steun nodig van de inwoners van de NAVO-landen. Het is volgens Rutte tijd om ons ‘geestelijk voor te bereiden op oorlog’. 

De dreiging van Rusland, maar ook China, Noord-Korea en Iran, is nu groter dan ooit en dus moeten de lidstaten zich voorbereiden. Ruttes uitspraak lijkt voor de meeste mensen nieuw, maar militairen kwamen al veel eerder met soortgelijke waarschuwingen. (20) Als reactie hierop roept Nederland het volk op om zich voor te bereiden op crisissituaties. (21) Er loopt daarom een landelijke campagne om burgers aan te sporen een noodpakket samen te stellen. Bovendien heeft Nederland een goed werkend luchtalarmsysteem. (22)

De Nederlandse inwoners worden al met al bewust gemaakt van het gevaar en het Nederlandse kabinet schuift niet onder stoelen of banken dat de oorlogsdreiging reëel is. Het is aan de Nederlandse burger zelf om de juiste voorzieningen te treffen. 

ENGELSE VERSIE 

The Netherlands and NATO: how close is war? 

In his first major speech as NATO Secretary General, Mark Rutte painted a bleak picture of the current security situation. With increasing threats from countries such as Russia and China, the alliance is more topical than ever. But what exactly is NATO? What role does the Netherlands play in it? And how does NATO respond if war actually breaks out?

What is NATO?

NATO, the North Atlantic Treaty Organization, is a military alliance. NATO was founded shortly after World War II in 1949 to restore peace. The Netherlands was one of the founding members who signed this North Atlantic Treaty on April 4, 1949. (1) The creation of NATO is often seen as a response to the threat posed by the Soviet Union, but the alliance had a broader goal and served three main purposes: to deter Soviet expansionism, to prevent a resurgence of nationalist militarism in Europe, and to promote the political integration of Europe. (2)

NATO currently has 32 member states, each of which has permanent representation in NATO. NATO is a consensus organization, which means that every decision reflects the collective will of all 32 member states. Decisions are made on the basis of unanimity, which means that a decision is not final until all member states have agreed as well as voted. (3) Consensus decision-making is a fundamental principle of NATO and also the only basis for decision-making. (4)

Its purpose is to ensure the security and freedom of its member states. (5) It is a political and military alliance. (6) Politically, the organization promotes democratic values and provides an opportunity for member states to consult and work together on defense issues, with the aim of solving problems and preventing conflict. In terms of military action, NATO has certain powers. NATO is committed to the peaceful resolution of disputes. To achieve this, they have the authority to conduct crisis management operations. (7) This crisis management is NATO's core mission and is based on Article 5 Washington Treaty. This article is the core of the alliance: an attack on one means an attack on all. The first time Article 5 was invoked was after the Al Qaeda attack of Sept. 11, 2001. (8) The request for this article did not come from the Americans themselves, but it was initiated by then-Secretary General of NATO. (9) The allies all agreed to the gesture of solidarity. With that support, a military operation was then launched to counter terrorsime in Afghanistan.

Role of the Netherlands within NATO

The Netherlands is involved in NATO in various ways. For example, the Netherlands contributes to exercises, missions and military deployments. (10) NATO's armed forces often need to practice in case of an attack. For example, one of NATO's three operational headquarters is in the Netherlands. The personnel working here come from all NATO member states. (11) 

In addition, the Netherlands participates in a number of major NATO exercises and missions. One example is the Trident Juncture in Norway, practicing how NATO would respond if an invasion were to occur. (12) In addition, the Netherlands supports NATO with military equipment such as ships, aircraft and land force units. The Netherlands is also important to NATO in terms of logistics because of its favorable location in terms of ports (Rotterdam) and airports (Schiphol, Eindhoven). (13)

The moment there is actually a crisis situation, NATO assumes command. In this situation, for example, the Netherlands supplies ships to the Standing NATO Maritime Groups. These are rapidly deployable maritime units and they engage in humanitarian assistance and intelligence work. In addition, they secure sea areas by detecting and destroying mines. (14)

Given current events, the Netherlands also plays a role in supporting Ukraine despite the fact that Ukraine is not a member of NATO. From the beginning of the war between Ukraine and Russia, the Netherlands has been deploying equipment in support of Ukraine. 'Small' military goods such as combat helmets, shrapnel vests, metal detectors, and weapons and ammunition are also supplied to Ukraine. Moreover, the Netherlands is anticipating reconstruction efforts. The most recent contribution from the Netherlands is 370,000 euros to protect Ukraine's cultural heritage. The Netherlands does this so that the eastern flank of the NATO treaty area is strengthened against threats from Russia. (16) This keeps NATO friendly to Ukraine and reduces Russia's ability to further invade Europe.

Cooperation among NATO member states in war

As mentioned earlier in this article, Article 5 of the NATO Treaty is the core of cooperation among member states. In short, it means that all member states assist the attacked member state at the time of the attack. How the countries do this and to what extent is not specified. So this is considered on a situation-by-situation basis. It may involve military and/or political assistance. (17)

When a NATO member state is attacked, the country decides how to respond. It can opt for a bilateral solution, do nothing or invoke Article 5 of the Treaty. In the latter case, NATO meets and the member states decide whether and how to come to its aid: with military action, or rather with political action. So other NATO countries are not automatically involved militarily; there are still steps between invoking Article 5 and their involvement. (18) 

Article 5 has been invoked only once in history, after the attacks on the World Trade Center in 2001. Given the threat from Russia, it is possible that it will be invoked again in the future. Ukraine may not be a NATO member, but surrounding countries such as Poland, Estonia and Latvia are. So if the war moves to countries outside Ukraine, the country under attack could invoke Article 5.

Provisions for the Dutch citizen

Mark Rutte has been Secretary General of NATO since October 1, 2024. (19) In his first major global speech, he makes strong statements. Even more money needs to go to defense and thus more support is needed from the citizens of NATO countries. According to Rutte, it is time to "mentally prepare for war. 

The threat from Russia, as well as China, North Korea and Iran, is now greater than ever and so member states must prepare. Ruttes statement seems new to most people, but military officials came out with similar warnings much earlier. (20) In response, the Netherlands is calling on the nation to prepare for crises. (21) A nationwide campaign is therefore underway to urge citizens to put together an emergency kit. Moreover, the Netherlands has a well-functioning air alert system. (22)

All in all, Dutch citizens are made aware of the danger and the Dutch government does not hide the fact that the threat of war is real. It is up to Dutch citizens themselves to make the proper provisions.

bronnen

1. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/vraag-en-antwoord/wat-is-de-navo#:~:text=Oprichting%20van%20de%20NAVO,te%20worden%20van%20de%20NAVO.
2. https://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_139339.htm. 
3. https://www.eumonitor.nl/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vhaw1awal3u2. 
4. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49178.htm. 
5. https://www.nato.int/nato-welcome/index_nl.html.
6. https://www.nato.int/nato-welcome/index_nl.html.
7. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49192.htm.
8. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49192.htm. 
9. https://militairespectator.nl/artikelen/een-voor-allen-allen-voor-een-artikel-5-als-hoeksteen-van-de-navo#:~:text=Dit%20beroemde%20artikel%2C%20vastgelegd%20in,wijze%20die%20zij%20noodzakelijk%20achten. 
10. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
11. https://magazines.rijksoverheid.nl/bz/veiligheidsdiplomaat/2023/05/het-navo-hoofdkwartier-op-een-limburgse-kolenmijn-joint-force-command-brunssum 
12. https://www.defensie.nl/onderwerpen/internationale-samenwerking/vn-navo-en-eu/navo
13. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
14. https://www.defensie.nl/onderwerpen/internationale-samenwerking/vn-navo-en-eu/navo#:~:text=Bijdrage%20landen,zijn%20snel%20inzetbare%20maritieme%20eenheden.
15. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
16. https://www.defensie.nl/onderwerpen/oostflank-navo-gebied/wat-doet-nederland
17. https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2421191-artikel-5-van-het-navo-verdrag-vijf-vragen-en-antwoorden 
18. https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2421191-artikel-5-van-het-navo-verdrag-vijf-vragen-en-antwoorden
19. https://www.nporadio1.nl/nieuws/politiek/04de7ad5-b562-42fd-9c1b-1a69497d9983/wat-houdt-ruttes-nieuwe-functie-als-navo-baas-eigenlijk-in
20. https://nos.nl/artikel/2548057-navo-baas-rutte-tijd-om-ons-geestelijk-voor-te-bereiden-op-oorlog
21. https://nos.nl/artikel/2548109-meer-mensen-bereiden-zich-voor-op-noodsituaties-halen-spullen-in-huis
22. https://www.denkvooruit.nl/bereid-je-voor/stel-je-noodpakket-samen