Hoofdsponsor

Nederland en de NAVO: hoe dichtbij is de oorlog?

Nederland en de NAVO: hoe dichtbij is de oorlog?

Rosalie Schmitz du Moulin & Lindy Huiszoon
27 januari 2025

Nederland en de NAVO: hoe dichtbij is de oorlog? 

In zijn eerste grote toespraak als secretaris-generaal van de NAVO schetste Mark Rutte een somber beeld van de huidige veiligheidssituatie. Met de toenemende dreigingen vanuit landen als Rusland en China is het bondgenootschap actueler dan ooit. Maar wat is de NAVO precies? Welke rol speelt Nederland hierin? En hoe reageert de NAVO als een oorlog daadwerkelijk uitbreekt?

Wat is de NAVO?

De NAVO, de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, is een militair bondgenootschap. De NAVO is opgericht kort na de Tweede Wereldoorlog in 1949 om de vrede opnieuw te bewaren. Nederland was een van de oprichters die op 4 april 1949 dit Noord-Atlantische verdrag tekende. (1) De oprichting van de NAVO wordt vaak gezien als een reactie op de dreiging van de Sovjet-Unie, maar het bondgenootschap had een bredere doelstelling en diende drie belangrijke doelen: het afschrikken van Sovjet-expansionisme, het voorkomen van een heropleving van nationalistisch militarisme in Europa, en het bevorderen van de politieke integratie van Europa. (2) 

Momenteel telt de NAVO 32 lidstaten, die elk een permanente vertegenwoordiging hebben in de NAVO. De NAVO is een consensusorganisatie, wat betekent dat iedere beslissing de gezamenlijke wil van alle 32 lidstaten weerspiegelt. Besluiten worden genomen op basis van eenparigheid van stemmen, wat inhoudt dat een besluit pas definitief is wanneer alle lidstaten akkoord zijn gegaan én hun stem hebben uitgebracht. (3) De consensus besluitvorming is een fundamenteel principe van de NAVO en ook de enige basis voor de besluitvorming. (4)

De organisatie heeft als doel het waarborgen van de veiligheid en vrijheid van haar lidstaten. (5) Het is een politieke en militaire alliantie. (6) Politiek gezien bevordert de organisatie democratische waarden en biedt zij lidstaten de gelegenheid om samen te overleggen en te werken aan defensie vraagstukken, met als doel problemen op te lossen en conflicten te voorkomen. Op het gebied van militair optreden heeft de NAVO bepaalde bevoegdheden. De NAVO zet zich in voor een vreedzame oplossing van geschillen. Om dit te bereiken hebben zij de bevoegdheid om crisisbeheersingsoperaties uit te voeren. (7) Deze crisisbeheersing is de kerntaak van de NAVO en is gebaseerd op artikel 5 Verdrag van Washington. Dit artikel is de kern van het bondgenootschap: een aanval op één betekent een aanval op allen. De eerste keer dat er een beroep is gedaan op artikel 5 is na de Al-Qaeda aanslag van 11 september 2001. (8) Het verzoek tot dit artikel kwam niet van de Amerikanen zelf, maar het werd geïnitieerd door toenmalig secretaris-generaal van de NAVO. (9) De bondgenoten stemden allemaal in met het gebaar van solidariteit. Met die steun is er toen een militaire operatie begonnen om terrorsime in Afghanistan tegen te gaan. 

Rol van Nederland binnen de NAVO

Nederland is op verschillende manieren betrokken bij de NAVO. Zo draagt Nederland bij aan oefeningen, missies en militaire inzet. (10) De krijgsmachten van de NAVO moeten vaak oefenen voor het geval dat er een aanval komt. Zo staat één van de drie operationele hoofdkwartieren van de NAVO in Nederland. Het personeel dat hier werkt, is afkomstig uit alle lidstaten van de NAVO. (11) 

Daarnaast doet Nederland mee aan een aantal grote NAVO-oefeningen en missies. Een voorbeeld hiervan is de Trident Juncture in Noorwegen, waarbij wordt geoefend hoe de NAVO zou reageren als er een invasie komt. (12) Bovendien steunt Nederland de NAVO met militair materiaal zoals schepen, vliegtuigen en landmachteenheden. Ook op logistiek gebied is Nederland belangrijk voor de NAVO, vanwege de gunstige ligging wat betreft havens (Rotterdam) en vliegvelden (Schiphol, Eindhoven). (13)

Op het moment dat er daadwerkelijk een crisissituatie is, neemt de NAVO het commando op zich. Nederland levert in deze situatie bijvoorbeeld schepen aan de Standing NATO Maritime Groups. Dit zijn snel inzetbare maritieme eenheden en zij houden zich bezig met humanitaire hulpverlening en inlichtingenwerk. Daarnaast stellen zij zeegebieden veilig door mijnen op te sporen en te vernietigen. (14)

Gelet op de actualiteit speelt Nederland ook een rol in de ondersteuning van Oekraïne, ondanks dat Oekraïne geen lid is van de NAVO. Vanaf het begin van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland zet Nederland materiaal in als steun voor Oekraïne. Ook ‘kleine’ militaire goederen zoals gevechtshelmen, scherfvesten, metaaldetectoren en wapens en munitie worden aan Oekraïne geleverd. Nederland anticipeert bovendien op het gebied van wederopbouw. De meest recente bijdrage vanuit Nederland is 370.000 euro ter bescherming van het cultureel erfgoed in Oekraïne. Nederland doet dit, zodat de oostflank van het NAVO-verdragsgebied versterkt wordt tegen dreigingen vanuit Rusland. (16) Hiermee houdt de NAVO Oekraïne te vriend en kan Rusland Europa minder snel verder binnendringen. 

Samenwerking tussen de NAVO-lidstaten bij oorlog

Zoals eerder in dit artikel vermeld, is artikel 5 van het NAVO-verdrag de kern van de samenwerking tussen de lidstaten. Kort gezegd houdt het in dat alle lidstaten de aangevallen lidstaat op het moment van de aanval bijstaan. Hoe de landen dit doen en in welke mate, is niet vastgelegd. Dit wordt dus per situatie bekeken. Het kan gaan om militaire en/of politieke hulp. (17)

Wanneer een NAVO-lidstaat wordt aangevallen, beslist het land zelf hoe te reageren. Het kan kiezen voor een bilaterale oplossing, niets doen of artikel 5 van het Verdrag inroepen. In dat laatste geval komt de NAVO bijeen en bepalen de lidstaten of en hoe ze te hulp schieten: met militaire actie, of juist met een politieke actie. Andere NAVO-landen zijn dus niet automatisch militair betrokken; er zitten nog stappen tussen het beroep op artikel 5 en hun betrokkenheid. (18) 

Artikel 5 is in de geschiedenis slechts één keer ingeroepen, namelijk na de aanslagen op het World Trade Center in 2001. Gezien de dreiging van Rusland is het mogelijk dat in de toekomst opnieuw hier een beroep op gedaan zal worden. Oekraïne is dan geen NAVO-lid, maar omliggende landen zoals Polen, Estland en Letland wel. Als de oorlog dus verplaatst naar landen buiten Oekraïne, kan het aangevallen land een beroep doen op artikel 5. 

Voorzieningen voor de Nederlandse burger

Mark Rutte is sinds 1 oktober 2024 secretaris-generaal van de NAVO. (19) In zijn eerste grote mondiale toespraak doet hij forse uitlatingen. Er moet nog meer geld naar defensie en dus is er meer steun nodig van de inwoners van de NAVO-landen. Het is volgens Rutte tijd om ons ‘geestelijk voor te bereiden op oorlog’. 

De dreiging van Rusland, maar ook China, Noord-Korea en Iran, is nu groter dan ooit en dus moeten de lidstaten zich voorbereiden. Ruttes uitspraak lijkt voor de meeste mensen nieuw, maar militairen kwamen al veel eerder met soortgelijke waarschuwingen. (20) Als reactie hierop roept Nederland het volk op om zich voor te bereiden op crisissituaties. (21) Er loopt daarom een landelijke campagne om burgers aan te sporen een noodpakket samen te stellen. Bovendien heeft Nederland een goed werkend luchtalarmsysteem. (22)

De Nederlandse inwoners worden al met al bewust gemaakt van het gevaar en het Nederlandse kabinet schuift niet onder stoelen of banken dat de oorlogsdreiging reëel is. Het is aan de Nederlandse burger zelf om de juiste voorzieningen te treffen. 

bronnen
  1. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/vraag-en-antwoord/wat-is-de-navo#:~:text=Oprichting%20van%20de%20NAVO,te%20worden%20van%20de%20NAVO.
  2. https://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_139339.htm. 
  3. https://www.eumonitor.nl/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vhaw1awal3u2. 
  4. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49178.htm. 
  5. https://www.nato.int/nato-welcome/index_nl.html.
  6. https://www.nato.int/nato-welcome/index_nl.html.
  7. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49192.htm.
  8. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49192.htm. 
  9. https://militairespectator.nl/artikelen/een-voor-allen-allen-voor-een-artikel-5-als-hoeksteen-van-de-navo#:~:text=Dit%20beroemde%20artikel%2C%20vastgelegd%20in,wijze%20die%20zij%20noodzakelijk%20achten. 
  10. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
  11. https://magazines.rijksoverheid.nl/bz/veiligheidsdiplomaat/2023/05/het-navo-hoofdkwartier-op-een-limburgse-kolenmijn-joint-force-command-brunssum 
  12. https://www.defensie.nl/onderwerpen/internationale-samenwerking/vn-navo-en-eu/navo
  13. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
  14. https://www.defensie.nl/onderwerpen/internationale-samenwerking/vn-navo-en-eu/navo#:~:text=Bijdrage%20landen,zijn%20snel%20inzetbare%20maritieme%20eenheden.
  15. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/navo/nederland-en-de-navo
  16. https://www.defensie.nl/onderwerpen/oostflank-navo-gebied/wat-doet-nederland
  17. https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2421191-artikel-5-van-het-navo-verdrag-vijf-vragen-en-antwoorden 
  18. https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2421191-artikel-5-van-het-navo-verdrag-vijf-vragen-en-antwoorden
  19. https://www.nporadio1.nl/nieuws/politiek/04de7ad5-b562-42fd-9c1b-1a69497d9983/wat-houdt-ruttes-nieuwe-functie-als-navo-baas-eigenlijk-in
  20. https://nos.nl/artikel/2548057-navo-baas-rutte-tijd-om-ons-geestelijk-voor-te-bereiden-op-oorlog
  21. https://nos.nl/artikel/2548109-meer-mensen-bereiden-zich-voor-op-noodsituaties-halen-spullen-in-huis
  22. https://www.denkvooruit.nl/bereid-je-voor/stel-je-noodpakket-samen
Verenigingenweb
Cancel