De Grenzen van Sport

De Grenzen van Sport 

Grensoverschrijdend gedrag komt de afgelopen jaren steeds vaker aan het licht, mede door de #MeToo-beweging en incidenten zoals bij The Voice. Helaas zijn ook in de sportsector soortgelijke misstanden zichtbaar, variërend van seksuele intimidatie tot psychisch misbruik. Uit onderzoeken blijkt dat grensoverschrijdend gedrag wijdverspreid voorkomt, of het nu is bij turnen, hockey, voetbal, roeien of atletiek. (1) Deze situatie vraagt om een grondige aanpak van grensoverschrijdend gedrag, zowel op juridisch vlak als door een cultuurverandering binnen de sportwereld.

Wat is grensoverschrijdend gedrag?

Grensoverschrijdend gedrag is een moeilijk definieerbaar begrip, maar in essentie gaat het om ongewenst gedrag waar je je ongemakkelijk bij voelt en waar je geen toestemming voor hebt gegeven. (2) Er wordt schade toegebracht op fysiek, mentaal of emotioneel vlak. Grensoverschrijdend gedrag komt in veel verschillende vormen voor en is daarom ook heel erg breed. Zo kan je denken aan discriminatie, pesten, (seksuele) intimidatie, agressie en machtsmisbruik. (3) Uit onderzoek blijkt dat in de sportwereld de meeste meldingen betrekking hebben op seksueel ongewenst gedrag, zoals ongewenste aanrakingen of het maken van ongewenste foto’s in de kleedkamers. (4) Daarnaast ervaren sporters veel emotioneel grensoverschrijdend gedrag, zoals schelden en intimiderend taalgebruik. (5)

Meldingen in de sport

Het gesprek over grensoverschrijdend gedrag in de sportwereld komt in 2020 echt op gang. In dit jaar komen de misstanden in het Nederlandse turnen aan het licht. Verschillende oud-turnsters hebben verklaringen afgelegd over hun coach, Vincent Wevers. Van de 171 aanklachten ging het 10 keer om seksueel misbruik, 144 keer om lichamelijk wangedrag en 168 keer om emotionele mishandeling. (6) Toch is de coach vorig jaar vrijgesproken van grensoverschrijdend gedrag. De Tuchtcommissie van het Instituut Sportrechtspraak (ISR) oordeelde dat het niet is vast te stellen dat Wevers zich schuldig heeft gemaakt aan tuchtrechtelijk verwijtbaar gedrag. (7) Het onderzoeksrapport was van onvoldoende kwaliteit. (8) 

Ondanks hebben deze misstanden veel losgemaakt in Nederland en kwamen vanuit verschillende hoeken steeds meer verhalen naar boven. Zo is in 2022 de bondscoach van het Oranje vrouwenhockeyteam, Alyson Annan, ontslagen na verschillende meldingen van een zogenoemde angstcultuur. (9) In datzelfde jaar heeft Vera Pauw, een voormalige Nederlandse topvoetbalster en ex-bondscoach van het nationale vrouwenelftal, bekend gemaakt dat zij 35 jaar geleden is verkracht door een voetbalcoach. (10) De betreffende coach ontkent dit echter en spreekt van wederzijds goedvinden. Ook deze getuigenis van Pauw maakt veel los in Nederland. De KNVB liet destijds weten zeer geschokt te zijn en erkende niet scherp genoeg te zijn geweest. (11)

Nog steeds komen er nieuwe meldingen boven tafel. Afgelopen maand heeft olympische discuswerpster Van Klinken bekendgemaakt meermalen slachtoffer te zijn geweest van grensoverschrijdend gedrag. (12) In navolging hiervan heeft atlete Sedney ook bekendgemaakt dat zij slachtoffer is geweest. Vlak voor het seizoen van 2024 deed zich een situatie voor die voor haar de druppel bleek. (13) Sedney is vooral boos over de manier waarop er door de autoriteiten mee wordt omgegaan. Ze noemt de omgeving binnen de Nederlandse teams en bonden giftig.

Strafrechtelijke aspecten

Het strafrecht speelt een belangrijke rol bij grensoverschrijdend gedrag in de sport, vooral wanneer het gedrag ernstige vormen aanneemt, zoals seksuele intimidatie, misbruik of aanranding. In de praktijk blijkt echter dat veel grensoverschrijdend gedrag niet direct onder het strafrecht valt en vaak moeilijk te vervolgen is. Dit komt doordat niet alle vormen van ongewenst gedrag zoals verbale intimidatie, psychische manipulatie of bepaalde vormen van machtsmisbruik juridisch gezien strafbare feiten zijn. Wel kan dergelijk gedrag onder bepaalde omstandigheden vervolgbaar zijn als bedreiging, mishandeling of belediging.

In Nederland behandelen tuchtrechtelijke organen, zoals het Instituut Sportrechtspraak (ISR), vaak eerst meldingen van grensoverschrijdend gedrag in de sportwereld. (14) Het tuchtrecht biedt snelle, interne sancties en heeft als voordeel dat er zonder strafrechtelijke procedures maatregelen kunnen worden genomen. Zo heeft het ISR in 2022 oud-Ajax-directeur Marc Overmars geschorst voor grensoverschrijdend gedrag na meldingen van seksueel getinte berichten aan vrouwelijke medewerkers. (15) Deze schorsing is opgelegd voor twee jaar, waarvan één jaar voorwaardelijk. 

Opvallend aan deze zaak is dat Overmars enkele weken na zijn schorsing weer aan de slag ging in België bij de club Antwerp. Dit is mogelijk omdat de schorsing, opgelegd door het ISR, uitsluitend van toepassing is binnen de Nederlandse voetbalbond en de daarmee verbonden organisaties. (16) Toch veranderde dit begin dit jaar. In recente jaren is er groeiende druk om ook op internationaal niveau strafrechtelijke consequenties aan grensoverschrijdend gedrag te verbinden. In de zaak van Overmars leidde deze druk ertoe dat FIFA de Nederlandse schorsing overnam. Dit houdt in dat Overmars een wereldwijde schorsing heeft gekregen wegens grensoverschrijdend gedrag. (17) Hoewel hij hiertegen nog in beroep is gegaan, werd dit afgewezen. De gevolgen zijn duidelijk: geen salaris, geen onderhandelingen en geen optreden in zijn rol binnen de club. Dit was een belangrijke stap in het signaleren dat grensoverschrijdend gedrag binnen de sport wereldwijd gevolgen kan hebben.

Van Beleid naar Cultuurverandering
Sinds 2022 zijn diverse veranderingen doorgevoerd. Zo zijn bijvoorbeeld aanpassingen gedaan in het sporttuchtrecht zoals het laten vervallen van de verjaring. (18) Daarnaast hebben veel sportorganisaties speciale meldpunten en commissies om meldingen over grensoverschrijdend gedrag aan te pakken, zoals het Centrum Veilige Sport Nederland (CVSN). Daarnaast wordt er veel voorlichting gegeven en moeten vrijwilligers bij een sportorganisatie een VOG kunnen tonen. Deze eis is opgenomen in de Basiseisen Sociale Veiligheid. (19) 

Ondanks de toenemende aandacht blijft de uitdaging groot om grensoverschrijdend gedrag in de sport fundamenteel aan te pakken. Het oplossen van het probleem vraagt meer dan alleen regels. Een verandering in de cultuur binnen sportteams en bonden is nodig, waarin openheid, respect en veiligheid centraal staan. (20) Coaches, sportbonden en beleidsmakers hebben de verantwoordelijkheid om een sportklimaat te creëren waarin iedereen zich gehoord en beschermd voelt.

Een sterke, veilige sportcultuur is niet alleen in het belang van de sporters zelf, maar helpt ook bij het behouden van vertrouwen in de sportsector. De weg naar duurzame verandering ligt in het handhaven van strikte gedragsnormen en het actief bevorderen van bewustwording, zodat sporters zich aangemoedigd voelen om misstanden aan de kaak te stellen. Door regels te koppelen aan een inclusieve cultuurverandering kan de sportwereld een omgeving worden waarin grensoverschrijdend gedrag structureel verleden tijd is. Alleen door gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen, van sportbonden tot coaches en sporters, kunnen we bouwen aan een sportwereld waarin iedereen zich veilig en gewaardeerd voelt. Zo maken we sport weer een omgeving die inspireert, motiveert en verbindt.

Voetnoten

1. https://centrumveiligesport.nl/preventie/kennis-en-kunde/feiten-cijfers-en-documenten. 
2. https://www.fnv.nl/werk-inkomen/veilig-gezond-werken/grensoverschrijdend-gedrag#/. 
3. https://nocnsf.nl/veilige-en-integere-sport/grensoverschrijdend-gedrag. 
4. https://centrumveiligesport.nl/preventie/kennis-en-kunde/feiten-cijfers-en-documenten.
5. https://centrumveiligesport.nl/preventie/kennis-en-kunde/feiten-cijfers-en-documenten. 
6. https://www.nu.nl/sport-overig/6257915/omvang-nederlands-turnschandaal-blijkt-veel-groter-dan-gedacht.html?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F/. 
7. https://www.nu.nl/sport-overig/6253584/turnbond-betreurt-vrijspraak-wevers-melders-trekken-weer-aan-kortste-eind.html. 
8. https://www.nu.nl/sport-overig/6253562/turncoach-wevers-ook-in-hoger-beroep-vrijgesproken-van-wangedrag.html.
9. https://www.ad.nl/andere-sporten/onderzoek-cultuur-hockeysters-oranje-onderschrijft-angstcultuur-er-ontstond-een-blinde-vlek~ac2eb726/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F&cb=8cb78b24-f6f6-454c-8d80-7cb512490182&auth_rd=1. 
10. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/02/ex-bondscoach-van-nederlandse-nationale-voetbalvrouwen-als-spe/. 
11. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/02/ex-bondscoach-van-nederlandse-nationale-voetbalvrouwen-als-spe/. 
12. https://nos.nl/artikel/2540716-atlete-van-klinken-slachtoffer-grensoverschrijdend-gedrag-wil-andere-sporters-helpen. 
13. https://nos.nl/artikel/2541756-atlete-sedney-meldt-grensoverschrijdend-gedrag-giftige-omgeving. 
14. https://www.isr.nl/ 
15. https://sporza.be/nl/2023/11/16/overmars-jaar-geschorst-vanwege-grensoverschrijdend-gedrag-maar-mag-in-belgie-aan-de-slag-blijven~1700137419386/. en https://www.nu.nl/voetbal/6303006/overmars-ziet-af-van-beroep-en-blijft-tot-half-november-geschorst-door-fifa.html. 
16. https://sporza.be/nl/2023/11/16/overmars-jaar-geschorst-vanwege-grensoverschrijdend-gedrag-maar-mag-in-belgie-aan-de-slag-blijven~1700137419386/. 
17. https://www.ad.nl/buitenlands-voetbal/antwerp-verlengt-in-alle-stilte-contract-geschorste-marc-overmars-gewoon-niet-gecommuniceerd~a85bd86b/#:~:text=Sinds%209%20januari%20mag%20Overmars,Dat%20werd%20afgewezen.. 
18. https://nocnsf.nl/veilige-en-integere-sport/grensoverschrijdend-gedrag. 
19. https://nocnsf.nl/veilige-en-integere-sport/grensoverschrijdend-gedrag. 
20. https://centrumveiligesport.nl/ en https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/sport-en-bewegen/veilig-sporten#:~:text=Als%20mensen%20met%20plezier%20en,een%20eerlijke%20en%20veilige%20sportomgeving.