De Fatbikes: trendy, maar niet zonder gevaren

De fatbike, een vervoersmiddel dat tegenwoordig bij iedereen wel bekend is en steeds vaker op straat te zien is. Deze robuuste fietsen met brede banden zijn flink in opmars, vooral onder jongeren. Terwijl ze razendsnel in populariteit groeien, stijgt ook het aantal verkeersongelukken waarbij fatbikes betrokken zijn. Een ongeluk met een fatbike kan resulteren in ernstige, en soms blijvende, gezondheidsproblemen. Van de slachtoffers die de spoedeisende hulp bezoeken, heeft ongeveer 40% letsel aan het hoofd. Ongeveer een derde van deze groep lijdt bovendien aan (ernstig) hersenletsel. Dergelijk hersenletsel kan onomkeerbare gevolgen hebben, zoals (gedeeltelijke) verlamming, schade aan de zintuigen en cognitieve problemen. Daarnaast kan een fatbike-ongeluk aanzienlijke schade toebrengen aan andere delen van het lichaam. Circa 25% van de slachtoffers op de spoedeisende hulp heeft letsel aan de bovenste extremiteiten, zoals armen, polsen en schouders.(1) Zo onschuldig zijn deze fietsen dus niet. In dit artikel bespreken we wie er aansprakelijk is bij een ongeluk met de fatbike en wat de wetgever van plan is om het aantal ongelukken en de gevolgen daarvan terug te dringen. 

Waarom is de fatbike zo populair?

De fatbike is onder veel jongeren populair geworden vanwege de recent ingevoerde helmplicht voor snorfietsen. Veel jongeren verkopen hierdoor hun snorfiets en gaan op zoek naar andere vervoermiddelen die betaalbaar, functioneel en handig zijn. Veel van hen komen uit bij de fatbikes.(2) De fatbike wordt gezien als een statussymbool. Ze zijn vaak uitgerust met een lang zadel waarop twee personen kunnen zitten en hebben een uiterlijk dat lijkt op dat van een snorfiets of scooter. Een belangrijk verschil is dat je op een fatbike geen helm hoeft te dragen en er zijn geen minimumleeftijden of rijbewijseisen van toepassing. Bovendien kunnen fatbikes eenvoudig worden opgevoerd, wat ook bijdraagt aan hun populariteit.(3)

Hoe kwalificeert de wet een fatbike?

Een fatbike wordt gezien als een elektrische fiets en valt daarmee onder dezelfde verkeersregels als een gewone fiets. Zo is er bijvoorbeeld geen rijbewijs vereist, maar mag de trapondersteuning alleen worden ondersteund tot een maximale snelheid van 25 kilometer per uur (hierna: km/u). Wanneer een fatbike niet voldoet aan de kenmerken van een elektrische fiets, kan hij onder een andere categorie vallen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de fatbike een gashendel heeft waarmee je zonder te trappen harder kunt rijden dan 6 km/u, of wanneer je met trapondersteuning sneller dan 25 km/u kunt gaan. In dat geval moet de fatbike gekeurd zijn als een bromfiets, snorfiets of speed pedelec. Hiervoor gelden andere verkeersregels. Het is daarbij belangrijk om te weten dat de regels voor een bromfiets (inclusief de speed pedelec) niet hetzelfde zijn als die voor een snorfiets.(4)

Zwakke of sterke verkeersdeelnemer?

Fietsers en voetgangers zijn in het verkeer  zwakke verkeersdeelnemers.(5) Zwakke verkeersdeelnemers genieten in het verkeer meer bescherming dan sterke verkeersdeelnemers. Voor de aansprakelijkheid bij een ongeval is het daarom van belang om (de bestuurder van) de fatbike te kwalificeren als zwakke, dan wel sterke verkeersdeelnemer.

De fatbike is een zwakke verkeersdeelnemer wanneer de fiets elektrische trapondersteuning heeft, de fiets normaal gesproken niet harder kan dan 25 km/u, je zelf moet trappen om vooruit te komen en de motor maximaal een vermogen van 250 Watt heeft.(6) De fatbike voldoet in eerste instantie aan deze eisen. 

Toch houdt niet iedereen zich aan de regels en voeren eigenaren van fatbikes de fiets regelmatig op. In juli 2024 blijkt uit politieonderzoek dat meer dan de helft van de fatbikes in Amsterdam is opgevoerd.(7) Het gevolg is dat de fatbike dan niet meer als zwakke verkeersdeelnemer wordt gezien. De fatbike is dan een sterke verkeersdeelnemer binnen het verkeersaansprakelijkheidsrecht. De wet plaatst het voertuig dan onder de categorie ‘motorvoertuigen’. 

Artikel 185 van de Wegenverkeerswet 1994 (hierna: WVW) gaat over de aansprakelijkheid bij een ongeval in het verkeer en luidt: ‘Indien een motorrijtuig waarmee op de weg wordt gereden, betrokken is bij een verkeersongeval waardoor schade wordt toegebracht aan, niet door dat motorrijtuig vervoerde, personen of zaken, is de eigenaar van het motorrijtuig of de houder verplicht om die schade te vergoeden, tenzij aannemelijk is dat het ongeval is te wijten aan overmacht.’ Dit artikel is tot stand gekomen om zwakke verkeersdeelnemers (dus: fietsers en voetgangers) extra bescherming te bieden bij een aanrijding met een motorvoertuig.(8)

Aansprakelijkheid

Voor de aansprakelijkheid van bestuurders van een fatbike is het belangrijk of het voertuig als zwakke of sterke verkeersdeelnemer wordt gezien. Voldoet de fatbike aan alle regels, dan wordt het vervoermiddel gezien als zwakke verkeersdeelnemer en wordt de bestuurder van de fatbike beschermd door artikel 185 WVW. Indien de fatbike niet voldoet aan de regels – en dus wordt gekwalificeerd als motorvoertuig – dan is de bestuurder van de fatbike op grond van artikel 185 WVW verplicht de schade te vergoeden. 

De soort aansprakelijkheid die volgt uit een ongeluk waarbij een sterke verkeersdeelnemer is betrokken, is de risicoaansprakelijkheid.(9) Schuld hoeft dus niet te worden aangetoond. Wanneer een fatbike niet aan de regels voldoet, wordt de fatbike gezien als motorvoertuig. Wanneer de bestuurder van deze fatbike in een ongeval terechtkomt met een zwakke verkeersdeelnemer, is de bestuurder van de fatbike aansprakelijk. Ongeacht of de bestuurder van de fatbike schuld heeft aan het ongeval.

Artikel 185 WVW bevat de 50%-regel. Dit houdt in dat de zwakke verkeersdeelnemer altijd tenminste 50% van de schade vergoed krijgt door de sterke verkeersdeelnemer. Het kan dus erg nadelig uitpakken voor de eigenaar van de fatbike die besluit zich niet aan de regels te houden. Vraag is of hij zich hier ten tijde van het opvoeren van zijn fiets van bewust is. 

Er moet in alle situaties gekeken worden naar de vraag of er sprake is van overmacht. Het is aan de aansprakelijk geachte partij om aan te tonen dat hiervan sprake is.(10) Volgens artikel 185 WVW is slechts sprake van overmacht als de bestuurder van het motorvoertuig niet te verwijten valt hoe hij aan het verkeer heeft deelgenomen. Dit gaat echter om een hoge drempel.(11)

Strengere regels 

Hoewel fatbikes niet harder mogen dan 25 km/u, worden ze vaak opgevoerd tot wel 45 tot 50 km/u. Iedereen, inclusief jonge kinderen, mag op een fatbike rijden. In de afgelopen jaren is er een constante stijging van het aantal ernstige ongevallen met fatbikes waar te nemen. In meer dan de helft van de gevallen betreft het kinderen van 10 tot 14 jaar.(12) 

In de Tweede Kamer zijn de fatbikes ook onderwerp van het debat. Om onder deze jonge groep mensen het aantal ongelukken te stoppen, wil de meerderheid van de Tweede Kamer een helmplicht voor fatbikegebruikers en een verbod op het gebruik van e-bikes met dikke banden voor kinderen onder de 14 jaar. Volgens de Kamer zijn strengere regels hard nodig vanwege het toenemende aantal ongelukken en incidenten waarbij niet alleen fatbikegebruikers zelf betrokken zijn. De indieners stellen de minimumleeftijd van 14 jaar voor, omdat vanaf die leeftijd ook de legitimatieplicht geldt. Dat vergemakkelijkt de handhaving.(13) 

De nieuwe regels dragen hopelijk bij aan het terugdringen van het aantal ongelukken, vooral onder jongeren onder de 14 jaar oud. De andere gebruikers van de fatbike doen er verstandig aan zich aan de reeds geldende regels te houden en de fietsen niet op te voeren. Niet alleen vermindert dat de kans op ongelukken, maar het scheelt in het geval van een ongeluk juridisch ook een hoop narigheid. 

Voetnoten

1. https://dit.eo.nl/artikel/fatbike-regels-minimum-leeftijd-16-jaar
2. https://www.rotterdam.nl/5-vragen-over-fatbikes
3. https://www.fietsverzekeringvergelijker.nl/de-toenemende-populariteit-van-fatbikes/#:~:text=De%20helmplicht%20die%20vanaf%201,de%20fatbikes%20zo%20populair%20zijn.
4. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/voertuigen-op-de-weg/bromfiets
5.  https://www.drost.nl/letselschade/juridische-info/artikel-185-wvw/
6. https://www.stiptletselschade.nl/ongeval-met-een-fatbike/
7. https://nos.nl/artikel/2527235-ruim-helft-gecontroleerde-fatbikes-in-amsterdam-opgevoerd
8. https://smartletselschade.nl/letselschades/verkeer/artikel-185-wvw-wegenverkeerswet#:~:text=Artikel%20185%20WVW%20bepaalt%20de,50%25%20van%20de%20schade%20betalen.
9. https://smartletselschade.nl/letselschades/verkeer/artikel-185-wvw-wegenverkeerswet#:~:text=Artikel%20185%20WVW%20bepaalt%20de,50%25%20van%20de%20schade%20betalen.
10. https://salvaschaderecht.nl/blog-artikel-185-wegenverkeerswet-wvw/
11. https://spartalegal.nl/aanrijding-als-fietser-of-voetganger/
12. https://nos.nl/artikel/2535256-meerderheid-tweede-kamer-voor-leeftijdsgrens-fatbikes-pvv-nu-ook-voor
13. https://nos.nl/artikel/2538348-meerderheid-tweede-kamer-stemt-voor-helmplicht-en-verbod-op-fatbike-onder-de-14