Klarna: achteraf betalen, vooruit in schulden

In de afgelopen jaren zijn diensten zoals Klarna, die consumenten de mogelijkheid bieden om aankopen te doen zonder direct te betalen, razend populair geworden.  Vooral onder jongeren is deze ‘buy now, pay later’ (BNPL) manier van shoppen enorm in trek. Het klinkt aantrekkelijk: direct genieten zonder dat er rente bij komt kijken, zolang je maar op tijd betaalt. Maar achter dit handige betaalmiddel schuilt een grijs juridisch gebied. Hoe zit het met de regels rond deze diensten? En beschermen ze consumenten wel genoeg tegen de risico’s van schulden?

Klarna: hoe werkt het?

Klarna en soortgelijke bedrijven bieden consumenten de mogelijkheid om een product te kopen en de betaling uit te stellen. Zolang de koper op tijd betaalt, gebeurt dit vaak zonder rente of kosten. Dit verschilt van traditionele vormen van krediet, zoals creditcards, waarbij rente in rekening wordt gebracht op uitstaande schulden. Doordat er door BNPL-diensten geen rente of kosten worden gerekend voor korte termijnen, voelen veel consumenten zich aangetrokken tot deze manier van betalen. Voor het gebruik van  BNPL-diensten geldt echter wel een minimumleeftijd van 18 jaar. Minderjarigen zijn namelijk in principe handelingsonbekwaam en er mag dan ook niet verondersteld worden dat ouders hier toestemming voor hebben gegeven. Opvallend genoeg blijkt uit onderzoek van Autoriteit Financiële Markten (AFM) dat in 2023 bijna 600.000 IDEAL transacties door minderjarigen zijn verricht die te linken zijn aan aanbieders van Buy Now Pay Later (BNPL). 

Grijs gebied

Klarna en BNPL-diensten opereren vaak in een juridisch grijs gebied omdat ze formeel niet als kredietverleners worden beschouwd. In veel landen, waaronder Nederland, vallen deze diensten niet onder de Wet op het financieel toezicht (Wft) zoals banken en andere kredietverstrekkers dat wel doen. De Wft stelt strikte eisen aan transparantie, kredietwaardigheidsbeoordelingen en bescherming van consumenten tegen overmatige schulden. BNPL-diensten, daarentegen, vallen in veel gevallen buiten deze strenge regels, omdat ze meestal kortlopende kredieten verstrekken zonder rente, wat hen minder regulering oplevert.

Zoals eerder genoemd geldt er voor de BNPL-diensten een minimumleeftijd van 18 jaar. Nadat de Nederlandse Vereniging van Banken eerder dit jaar alarm sloeg over het toenemende aantal transacties die achteraf betaald worden, bleek dat apps zoals Klarna geen leeftijdscontrole uitvoeren. Dit is zorgwekkend, omdat jongeren door uitgesteld betalen sneller in de schulden kunnen raken. Marieke Trentelman, projectleider van ‘Nooit meer skeer’, een project dat zich richt op financiële educatie bij mbo’ers, vertelt dat jongeren het betalen via deze apps niet zien als het aangaan van een schuld. Voor hen is het puur uitgesteld betalen. De banken vinden het onacceptabel dat jongeren door de apps in financiële problemen komen en eisen snel meer actie om de kwetsbare groepen te beschermen.

Consumentenbescherming

Een groot deel van de bezorgdheid rondom Klarna en vergelijkbare diensten komt voort uit het feit dat consumenten vaak niet beseffen dat ze in feite een krediet aangaan. Hoewel er geen directe rente is, kunnen boetes voor te late betalingen snel oplopen. Dit creëert een potentieel risico voor consumenten die hun uitgaven niet onder controle hebben, vooral bij jongere mensen die meer vatbaar zijn voor impulsief koopgedrag.

In Nederland is de Autoriteit Financiële Markten (AFM) verantwoordelijk voor het toezicht op financiële producten en diensten, maar vanwege het grijze karakter van BNPL-diensten vallen deze vaak buiten de directe bevoegdheden van de AFM. Dit zorgt ervoor dat consumenten minder bescherming genieten dan bij traditionele kredieten.

Al langer regent het klachten over de BNPL-diensten. Volgens de Consumentenbond zadelen BNPL-diensten zoals Klarna hun klanten te snel op met extra kosten, wanneer de rekeningen niet worden betaald. Bij Riverty, voorheen Afterpay, klagen consumenten dat zij geen aanmaningen ontvangen. In plaats daarvan ontvangen zij een zogenaamde vierde herinneringsbrief, waarbij meteen incassokosten in rekening worden gebracht. Consumenten van Klarna hebben vooral last van oplopende rekeningen, omdat bestelde producten niet kunnen worden geretourneerd. Dit komt volgens de Consumentenbond voor bij onbetrouwbare dropshippers, die geen mogelijkheid bieden om bestellingen te retourneren.

Nieuwe Europese richtlijn en de gedragscode

Op 18 oktober 2023 is er een nieuwe Europese richtlijn aangenomen die beoogt om hier verandering in te brengen. Deze richtlijn, een herziening van de bestaande richtlijn voor consumentenkrediet, heeft als doel om BNPL-diensten beter te reguleren en consumenten beter te beschermen. Zo worden bedrijven zoals Klarna verplicht om kredietwaardigheidstoetsen uit te voeren, wat betekent dat consumenten alleen gebruik kunnen maken van BNPL-diensten als zij de financiële draagkracht hebben om de kosten op termijn te betalen.

Voor consumenten zal de nieuwe richtlijn betekenen dat zij voor een aankoop een kredietcheck moeten ondergaan. Dit kan betekenen dat sommige mensen minder snel toegang krijgen tot BNPL-diensten, vooral als zij al bestaande schulden hebben of een laag inkomen. Daarnaast zullen aanbieders verplicht zijn om meer informatie te geven over de risico's van niet tijdig betalen. Consumenten moeten duidelijk worden geïnformeerd over de kosten, boetes en hun recht op retouren, wat in het verleden vaak onduidelijk was bij dropshipping bedrijven.

Verandering in zicht?

Grote BNPL-aanbieders, waaronder Klarna en Riverty, spelen al in op deze nieuwe richtlijn door het ontwikkelen van een gedragscode. Inmiddels zijn er ook Kamervragen gesteld aan de voormalig minister van financiën, Steven van Weyenberg. De minister heeft de BNPL-diensten dringend verzocht hun gedragscode ten aanzien van de leeftijdsverificatie aan te scherpen. Er werd nu te weinig gehandhaafd, waardoor de leeftijdgrens van achttien jaar makkelijk omzeild kon worden. De BNPL-diensten moeten voortaan dus actiever gaan controleren op de leeftijdscontrole.  Klarna en Riverty hebben toegezegd bij alle gebruikers te gaan verifiëren of de opgegeven geboortedatum correct is. De vraag blijft natuurlijk hoe zij dit in praktijk gaan realiseren.