Sziget: van festival naar rechtbank
Sziget: van festival naar rechtbank
Lowlands, Pinkpop of Awakenings: Nederland kent een breed aanbod aan festivals. Maar ook over de grens is de keuze groot. Zo is het Hongaarse Sziget Festival populair onder veel Nederlandse jongeren. De Nederlandse ambassade waarschuwt deze festivalgangers om voorzichtig met drugs om te gaan.1 Oost-Europese landen bestraffen drugsbezit met hoge celstraffen.2 Maar daar is niet iedere Nederlander zich van bewust.
Incidenten en gevolgen
Het is augustus 2017 als twee Nederlandse jongens en een meisje richting Sziget reizen met een koffer vol drugs voor eigen gebruik en om te verkopen. Tijdens het verkopen van de drugs worden ze op heterdaad betrapt door Hongaarse agenten.3 Het drietal wordt gearresteerd en nadat ze schuld bekennen, mogen ze naar huis. In 2019 ontvangen ze een brief van het Hongaarse Openbaar Ministerie waarin ze opgeroepen worden voor een zitting.4 In de brief wordt een strafdeal aangeboden met een dagvaarding en tenlastelegging.5 Voor de jongens wordt een gevangenisstraf van zeven jaar en zes maanden geëist, en voor het meisje zes jaar en zes maanden. Uiteindelijk krijgen ze alle drie een voorwaardelijke gevangenisstraf van twee jaar, die ze in Nederland mogen uitzitten.
Een soortgelijk geval dient zich voor in augustus 2019. De twee Nederlanders Roelf B. en Gert-Jan N. worden gearresteerd op verdenking van drugsbezit en -handel.
In hun tent, kluisje en auto wordt een aanzienlijke hoeveelheid drugs gevonden. Ze hebben 5000 geprinte prijslijsten met het telefoonnummer van N. erop en verkopen de drugs vanuit hun tent. De straatwaarde van de drugs wordt geschat op 300.000 euro. De Hongaarse media noemt het de grootste drugsvangst ooit op het festival.6 Er wordt een gevangenisstraf van acht jaar voor B. en 10 jaar voor N. geëist, waarbij N. als het brein beschouwd wordt.7 De rechtbank legt uiteindelijk een straf van vijf jaar op. Na strafvermindering krijgen beide jongens een gevangenisstraf van vier jaar, die ze in Nederland mogen uitzitten.8
Het systeem van strafvoorstellen
De Nederlandse jongeren uit de bovengenoemde twee zaken hebben geluk gehad met de definitieve straffen. Gezien de strenge regels en handhaving in Hongarije kunnen dergelijke daden leiden tot een levenslange gevangenisstraf.9 Het accepteren van een strafvoorstel levert hen ‘voordeel’ op. Een strafvoorstel, ook wel strafdeal genoemd, is een voorstel van het Openbaar Ministerie in Hongarije aan de dader. Het is bedoeld om het strafproces te vermijden en de dader de mogelijkheid te bieden een levenslange straf te ontlopen.10 Deze deal wordt aangeboden wanneer de dader al bekend heeft en het bewijs overtuigend is. De dader ontvangt een dagvaarding met de strafdeal en moet deze tijdens de zitting accepteren. Bij acceptatie volgt slechts een korte zitting waarin de rechter de deal beoordeelt en controleert of alles volgens de regels is verlopen.11 Hongarije maakt veel gebruik van strafvoorstellen om achterstanden in rechtszaken te verminderen.12
Impact en risico’s
Zowel B. en N. hebben bekend dat zij betrokken waren bij drugshandel. Ze hebben de strafvoorstellen van acht en tien jaar geaccepteerd. Hadden zij dit niet gedaan? Dan bestond de mogelijkheid van een levenslange gevangenisstraf.13 Het accepteren van de deal betekent nog niet dat de rechter de voorgestelde straffen uiteindelijk ook oplegt. Tijdens de zitting kan nog een strafmaatverweer op basis van persoonlijke omstandigheden gevoerd worden, wat kan leiden tot een lagere straf dan het oorspronkelijke voorstel. Door het accepteren van de deal en het aanvoeren van verzachtende omstandigheden, zoals hun leeftijd, gebrek aan criminele ervaring, en gezondheidsproblemen, hebben ze uiteindelijk een straf van vier jaar gekregen.14 Het niet accepteren van een strafdeal heeft als gevolg dat de straf nooit lager wordt dan het oorspronkelijke voorstel. Er volgt dan een strafproces waarbij de dader vaak het land niet mag verlaten en in Hongarije moet blijven onder huisarrest of detentie. Een dergelijk proces kan jaren duren en eindigen met een zware straf.15
In de zaak van 2017 beschouwde het Hongaarse Openbaar Ministerie de drie Nederlanders als een groep. Als iemand van de groep de deal niet accepteert, kan niemand de deal krijgen. Eén verdachte weigerde de strafdeal, waardoor deze werd verworpen.16 Ondanks dat dit zeer ongebruikelijk is, slaagden de advocaten erin om de deal opnieuw op tafel te krijgen. Uiteindelijk kregen de drie een voorwaardelijke straf van twee jaar, dankzij factoren zoals hun jonge leeftijd, eerste overtreding, spijtbetuigingen en een positief reclasseringsrapport. De aanwezigheid van familie op de tribune beïnvloedde de rechter, wat in landen zoals Hongarije een belangrijke factor kan zijn.17
Het Europees Kaderbesluit vergemakkelijkt de wederzijdse erkenning en uitvoering van strafvonnissen tussen EU-lidstaten. Dit betekent dat straffen die in één lidstaat zijn opgelegd, ook in een andere lidstaat kunnen worden uitgevoerd. Normaal gesproken wordt het vonnis omgezet naar Nederlandse maatstaven, waardoor in de praktijk de straf lager zal uitvallen.18
Procesafspraken in Nederland
In Nederland heeft de Hoge Raad in september 2022 een soortgelijk systeem van strafvoorstellen bevestigd: de zogenoemde procesafspraken.19 Het maken van procesafspraken tussen het OM en de verdediging is een manier om zaken efficiënter en sneller af te doen, doordat het onderzoek ter terechtzitting kan worden toegespitst op de punten waarover geen overeenstemming kon worden bereikt. Het introduceert een consensueel element in de gerechtelijke procedure, maar leidt nog steeds tot een onafhankelijk oordeel van de rechter en een vonnis.20 De verdachte dient vrijwillig, op basis van duidelijke informatie en zich bewust van de rechtsgevolgen, tot medewerking aan het voorstel te komen.21 De rechter is niet gebonden aan de afspraken en kan een afwijkende beslissing nemen als de afspraak niet in verhouding staat tot de ernst van de zaak.22
Een procesafspraak over de strafeis is vergelijkbaar met de strafdeal in Hongarije. Daarnaast bestaan er in Nederland nog andere soorten afspraken, zoals het afzien van rechtsmiddelen, het achterwege laten van onderzoekswensen en dat de verdachte ter zitting aanwezig zal zijn.23 Een afspraak over de strafeis kan aan de orde zijn als de officier van justitie en de verdediging overeenstemming bereiken over de bewijspositie en de verdediging bereid is af te zien van bewijsrechtelijke verweren en onderzoekswensen.
Conclusie
De incidenten in 2017 en 2019 benadrukken de strenge Hongaarse drugswetten en de risico’s van overtreding. Het strafvoorstel in Hongarije en Nederland heeft als doel het strafproces te vermijden om de zaken sneller en efficiënter af te doen. Zowel in Hongarije als in Nederland moet de verdachte een bekentenis afleggen en moeten het Openbaar Ministerie en de verdediging het eens zijn over de bewijsvoering. Daarbij is in beide landen de rechterlijke goedkeuring vereist. De procedure bestaat dus uit de volgende vier stappen: overleg, het formeel sluiten van een akkoord, de beoordeling door de rechter en de tenuitvoerlegging van de straf.
Het grootste verschil is de consequentie van het niet accepteren van een strafvoorstel. In Hongarije kan dit leiden tot een levenslange gevangenisstraf met langdurige processen en reisbeperkingen. In Nederland gaat de zaak bij afwijzing verder volgens normale procedures zonder de dreiging van een levenslange straf. In Hongarije heet het voorstel dan wel een strafdeal, maar in de praktijk is het: take it or leave it. 24
1 https://www.nu.nl/festivals/4302676/ambassade-waarschuwt-festivalgangers-sziget.html.
2 https://nos.nl/artikel/2301979-voorarrest-atleet-roelf-b-in-hongarije-verlengd.
3 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 02:28.
4 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 16:35.
5 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 19:38.
6 https://nos.nl/artikel/2297251-drugsvangst-op-hongaars-festival-sziget-twee-nederlanders-opgepakt.
7
8 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/atleet-roelf-b-23-en-gert-jan-n-die-drugs-verkochten-
op-sziget-mogen-hun-celstraf-in-nederland-uitzitten~b1a40b97/.9 https://www.rtl.nl/rubrieken/rtl-boulevard/artikel/5209472/straf-lager-roelf-b-nederlanders-drugs-
sziget.
10 https://nos.nl/artikel/2331463-strafvoorstel-voor-drugsatleet-en-vriend-die-vastzitten-in-hongarije.
11 https://nos.nl/artikel/2331463-strafvoorstel-voor-drugsatleet-en-vriend-die-vastzitten-in-hongarije.
12 https://nos.nl/artikel/2331463-strafvoorstel-voor-drugsatleet-en-vriend-die-vastzitten-in-hongarije.
13 https://nos.nl/artikel/2365046-lagere-celstraf-voor-atleet-en-vriend-voor-drugshandel-sziget.
14 https://nos.nl/artikel/2365046-lagere-celstraf-voor-atleet-en-vriend-voor-drugshandel-sziget.
15 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 25:22.
16 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 29:50.
17 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 36:27. 18 https://www.rtvnoord.nl/nieuws/780976/welke-definitieve-straf-krijgen-drugsatleet-roelf-b-en-gert-
jan-n.
19 HR 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252.
20 https://www.om.nl/onderwerpen/beleidsregels/aanwijzingen/executie/aanwijzing-procesafspraken-
in-strafzaken-2023a002.
21 HR 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252, r.o. 5.4.3.
22 HR 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252, r.o. 5.7.4.
23 https://www.om.nl/onderwerpen/beleidsregels/aanwijzingen/executie/aanwijzing-procesafspraken-
in-strafzaken-2023a002.24 https://open.spotify.com/episode/1TBRolOlnbMJ6C98vORQiB?si=de956ab6b4654eca, 24:46.
