Expert aan het woord met Diederik Greive: De Jachtvelden van de waarheid zijn geopend!

Berend Noë

Wouter Teitsma

24 december 2025

Ethiek, opsporing en de media: De afwegingen van het Openbaar Ministerie

Expert aan het woord: Diederik Greive

Diederik Greive, voormalig Hoofdofficier van Justitie in Noord-Nederland en tegenwoordig bestuurder en docent ethiek bij het opleidingsinstituut voor de rechterlijke organisatie (SSR), kijkt terug op zijn carrière en ziet dat de twee domeinen van het strafrecht en de media steeds meer met elkaar verweven raakten. In zijn rol als portefeuillehouder mediacommunicatie stond hij aan de wieg van grote projecten zoals de introductie van de Nationale Opsporingslijst en de lancering van het YouTube-kanaal van Opsporing Verzocht. Een duik in de afwegingen van het Openbaar Ministerie bij het gebruik van de media.

Als er een nieuwe naam op de Nationale Opsporingslijst verschijnt of er beelden van een overval op YouTube worden geplaatst, is dat nooit een toevallige keuze. Achter die beslissingen schuilt een wereld van complexe ethische dilemma’s. Diederik Greive, voormalig Hoofdofficier van Justitie in Noord-Nederland, was jarenlang de drijvende kracht achter dit mediabeleid van het Openbaar Ministerie (OM). Het OM werkt niet mee aan de media voor kijkcijfers of als puur entertainment. Er moet een strikt strafrechtelijk doel zijn: de maatschappij informeren, een strafrechtelijke norm bevestigen of een verdachte opsporen.

De ethische meetlat voor mediagebruik

Toen tussen 2008 en 2010 de Nationale Opsporingslijst werd geïntroduceerd, was Greive daar als portefeuillehouder mediacommunicatie direct bij betrokken. Het was een spannende tijd, herinnert hij zich, vooral als het ging om de samenstelling van de lijst. "Gaan we, zoals bij Interpol, een numerieke lijst maken? Dan loop je het risico dat het onder criminelen een statussymbool wordt of je op één, twee of drie staat," legt Greive uit. Daar zou een pervers effect van uitgaan. De afweging kan bovendien complex zijn; "moeten we een crimineel die wordt gezocht voor drugshandel op de Opsporingslijst zetten, als we weten dat hij in een land is waar dat vergrijp wordt bestraft met de dood? We moeten daarom duidelijke afspraken maken over het samenstellen van zo’n lijst."

Of het nu gaat om de Opsporingslijst of meewerken aan een televisieprogramma, de juridische en ethische vragen blijven volgens Greive hetzelfde. Het begint altijd met de wet (wat mag ik?), gevolgd door een strikte toetsing op proportionaliteit en subsidiariteit. "Hoe ernstig is de zaak afgezet tegen de inbreuk op de privacy? En kan het ook op een andere manier?" Greive haalt een voorbeeld aan van een zaak in Friesland waarbij jongeren dure ruiten hadden vernield. De schade was enorm en de daders stonden herkenbaar op beeld. "Je zou kunnen zeggen: hup, op tv." Maar de officier kwam met het idee om de beelden eerst in kleine kring aan schooldirecteuren te laten zien. Dat werkte: "De verdachten werden snel aangehouden zonder dat we hun privacy op straat gooiden. Dat is subsidiariteit."

Naast rechtmatigheid speelt ook doelmatigheid een rol. Als je van tevoren weet dat publicatie niets oplevert, moet je het niet doen. Greive herinnert zich een verdachte van een ernstige moord die in Syrië zat, in een tijd dat het land in complete chaos verkeerde. Interpol wilde de man op de lijst, maar het OM weigerde. "Het was puur voor de bühne. We wisten waar hij zat, maar konden hem onmogelijk aanhouden. Pas als de chaos minder is en je lijntjes hebt met de lokale autoriteiten, heeft publicatie zin."

De plicht tot informeren

Greive maakt daarbij een duidelijk onderscheid tussen twee vormen van communicatie. Enerzijds is er 'opsporingsberichtgeving', bedoeld om de waarheid boven tafel te krijgen en verdachten te vinden . Anderzijds is er de bredere voorlichting: het uitleggen van de werkwijze van justitie om het draagvlak voor de rechtsstaat te behouden . "Openbaarheid is hartstikke belangrijk," benadrukt Greive. "Het maakt controle op onze macht mogelijk en houdt de rechtsstaat levend" .

Normbevestiging versus entertainment

Voor het Openbaar Ministerie is samenwerken met de media nooit louter entertainment; het doel is normbevestiging. "Wij zijn de handhavers van de rechtsorde," stelt Greive. "Zichtbaarheid is essentieel om te laten zien: dit is de norm, en als je eroverheen gaat, zijn dit de consequenties." Daarnaast speelt erkenning van het leed van slachtoffers een grote rol.

Toch schuurt het soms. Greive waarschuwt voor het risico van trial by media en het verlies van controle over de boodschap. "De jachtvelden van de waarheid zijn geopend! Tegenwoordig kan iedereen informatie verzamelen en naar buiten brengen." Waar het OM vroeger een exclusieve positie in het medialandschap had, doen nu veel meer actoren mee. “En daar is de onderzoeksjournalistiek gewoon keihard bijgekomen. Die lijkt ons soms zelfs ingehaald te hebben.” Bovendien zie je dat de online media bubbel sterk verhard is; mensen oordelen online erg gemakkelijk. "Socials zijn brutals geworden. In de comments zie je grote bagger; mensen die elkaar beledigen of erger. Daar willen wij ons als OM niet mee verbinden." Dit is ook de reden waarom de reactiemogelijkheid op het YouTube-kanaal van Opsporing Verzocht uit staat, bijvoorbeeld.

Greive onderkent ook dat door deze nieuwe vormen van media een stukje controle verloren is gegaan. "Er zit wel een soort van acceptatie in dat je de controle over je boodschap (...), de volledige controle, die ben je kwijt." Als voorbeeld noemt Greive de zogenaamde ‘kopschoppers-zaak’ uit 2021, waarin PowNed beelden toonde van een gewelddadige groepsmishandeling op het Spaanse eiland Mallorca. De beelden bleken uiteindelijk niet helemaal te kloppen: “Burgers gingen toen achter de verkeerde mensen aan. Dat zijn wel effecten waar wij over moeten nadenken”. Hetzelfde geldt voor beelden met een hoge kans om viral te gaan; Greive noemt een incident waarbij een vrouw op een station op het spoor werd geduwd. Een levensgevaarlijke actie, waarna de verdachte snel doorliep. Op de beelden, die vanaf het perron waren gemaakt, was te zien hoe de vrouw viel. Omdat het spoor een stuk lager lag, verdween ze even volledig uit beeld . Na een kort moment kwam haar hoofd plotseling weer boven de perronrand uit . "Dat zag er echt heel vreemd uit," herinnert Greive zich . Het team zag direct het gevaar van publicatie: "Als we hiermee naar buiten gaan, gaat het viraal. Dan gaat het de hele wereld over als een soort lachwekkend fragment"

Het Noorden en de NAM

Tenslotte vragen we Greive naar zijn ervaringen met het strafrechtelijk werk in Noord-Nederland. Zou hij de regio en het vak aanraden aan studenten die straks voor de keuze staan om ergens anders te gaan wonen? Zelf was hij vijf jaar Hoofdofficier in Noord-Nederland, waar ook zijn eigen wortels liggen. Voor hem was de combinatie van strafrecht en ethiek leidend – een erfenis van zijn vader die predikant was – drijft hem. "Strafrecht gaat over grenzen, normen en hoe we omgaan met onrecht."

De verantwoordelijkheid te dragen over een gebeid dat hem zo nauw aan het hart gaat, is soms lastig. De aardbevingsproblematiek kreeg bijvoorbeeld een strafrechtelijk staartje toen het idee ontstond om de NAM, verantwoordelijk voor de exploitatie van de gasbel in Groningen, strafrechtelijk te vervolgen en verantwoordelijk te houden voor de aardbevingen. Het OM besloot uiteindelijk dat de NAM niet strafrechtelijk vervolgd kon worden, een beslissing die door het Hof werd bevestigd. "Dat vond ik heel moeilijk," bekent Greive. "Als inwoner voel je: potverdorie, er is hier onrecht aan de hand. Maar juridisch was er geen begaanbaar pad. Dat schuurt. Je deint mee op wat er leeft in de regio, maar moet tegelijkertijd je professionele verantwoordelijkheid dragen."

De toekomst

Tegenwoordig richt Greive zich volledig op de ontwikkeling van de nieuwe generatie magistraten. Als bestuurder bij de SSR en docent geeft hij onder andere les in morele oordeelsvorming aan officieren in opleiding . Zijn colleges gaan verder dan wetsartikelen; hij geeft workshops over 'de moed tot waarheid' (parrhesia), geïnspireerd op de werken van Socrates en Foucault. Naast het lesgeven zoekt Greive graag verdieping in onverwachte hoeken, zoals de kunst. De link tussen de kunst en het recht vond hij altijd al prikkelend; hij werd hier recentelijk nog over geïnterviewd in een podcast van opleidingsinstituut SSR: Kunst: begrijpen zonder oordeel. Tenslotte heeft hij voor studenten die twijfelen over een toekomst in het Noorden heeft hij een duidelijke boodschap: "Er spelen hier complexe, landelijk relevante zaken. Het is een fascinerende werkplek waar je echt impact kunt hebben op de omgeving waarin je leeft." Criminaliteit houdt zich niet aan gemeente- provincie of landsgrenzen.”